Blog de Paul Jorion

Het casinokapitalisme dreigt onze samenlevingen te vernielen

in: “Le Temps”, Genève, Zwitserland, 26 september 2012.

DOOR DENIS DUPRÉ *, MARC CHESNEY ** EN PAUL JORION ***

Bepaalde instrumenten staan op het punt verboden te worden. Een voorbeeld: de ‘naakte’ CDS (Credit Default Swaps), die gokken op het failliet van complete Natie-Staten, zouden in de Euro-zone vanaf november 2012 verboden moeten zijn. Al in 1745 strafte de Engelse marine deelnemers aan scheepsverzekeringen indien de verzekerde geen bewijs kon leveren voor zijn of haar belang bij de lading. Hoeveel Engelse scheepsladingen zouden niet op hun bestemming aangekomen zijn als de gokkers de vrije hand hadden gekregen van de assuradeurs om de inleg bijeen te graaien, terwijl diezelfde gokkers handlangers betaald zouden hebben om de betreffende schepen tot zinken te brengen?

Andere praktijken zouden ook verboden moeten worden: denk aan die situaties waarin de snelle jongens de trageren van begrip plunderen, of als een gebrek aan transparantie prijsmanipulatie mogelijk maakt, of wanneer gokkers het spel bepalen.

Een feitelijke constatering: de ontwikkeling van de grijze zône van onduidelijkheden heeft de sector financiële diensten tot op het bot aangetast. De dark pools (de handel in aandelenpakketten zonder prijsbeïnvloeding) die sedert 2007 in Europa zijn toegestaan, maken het mogelijk dat handelaren anoniem blijven. Evenzeer maakt high frequency trading, door de hoge transactie snelheden, markten ondoorzichtig. Het mechanisme van de vorming van efficiënte prijzen, tot op de dag van vandaag als dogma gehanteerd om het geloof in een ‘rechtvaardige’ markt te staven, valt in scherven uiteen, want het vooronderstelt immers openbare toegankelijkheid tot informatie over de transacties. Hoe moeten we de klopjacht op de marktmanipulaties en op de misdaden van de ingewijden die dagelijkse praktijk geworden zijn, organiseren? In oktober 2011 heeft de voorzitter van de Franse AFM (Autoriteit Financiële Markten) een angstaanjagend brevet van onvermogen afgegeven: “Als het ons al vele maanden van analyse kost om het bewijs te leveren voor koersmanipulatie op basis van normale handelspraktijken die slechts enkele minuten vergen, is het dan redelijk om van ons te vergen dat wij bewijs leveren voor eventuele koersmanipulaties die gelieerd zijn aan high frequency trading praktijken?”.

Het verschijnsel van transacties die door computers worden uitgevoerd, leidt ertoe dat het houden van stukken soms zelfs maar een fractie van een seconde duurt. Terwijl deze situatie in 2006 nog niet bestond, betreft zij vandaag de dag ongeveer 60 % van de transacties in de Verenigde Staten en 33 % in Europa.

Het destabiliseert de markten, zoals we gezien hebben tijdens de spectaculaire beurskrach van 6 mei 2010 in de Verenigde Staten, waarbij het aandeel Accenture viel naar 1 cent, en het zeven andere aandelen in zijn val meesleepte, voor bijna 100 %. Andere aandelen, zoals Apple, piekten tot boven de 100.000 dollar. Alle transacties zijn gecanceld, zonder schadeloosstelling. Het is een uitzonderlijk zeldzaam geval in de geschiedenis van het kapitalisme. Hoe immers is het mogelijk dat eigendomsoverdrachten gecanceld kunnen worden door marktbestuurders?

Het analyserapport van de SEC (US securities and exchange commission) heeft laten zien dat het onmogelijk is om het merendeel van de transacties in de dark pools te achterhalen. In de Verenigde Staten is toen besloten tot het in het leven roepen van een “consolidated tape” (een hoge snelheid electronisch registratiesysteem), dat transparantie van marktgegevens na afloop van de verhandeling zou moeten garanderen. In Europa is geen enkele neiging hiertoe waargenomen.

Bij wijze van ‘lessons learned’ uit de Amerikaanse bliksem krach, zijn financiers opgehouden met verwijzingen naar de theorie, en leggen zij met een geleerde blik uit dat het voldoende is om geharmoniseerde stroomonderbrekers tussen platformen aan te brengen die ingrijpen op het moment dat markten op hol slaan. Er wordt geen beroep meer gedaan op onderzoek naar efficiënte prijzen, want dat zou onherroepelijk leiden tot een verbod op high frequency trading, en dat zou de gigantische winsten van de best geïnformeerde handelaren in de weg staan.

Het shadow banking (niet-gereguleerde bancaire activiteiten) en de dark pools, evenals de naakte CDS (credit default swaps), en ja ook de high frequency trading, dragen bij aan dit casinokapitalisme, en dienen te worden verboden, zoals alle andere transacties die de eigenschap bezitten om de evenwichten in onze samenlevingen ernstig te verstoren.

Van financiële praktijken die geen verstorende effecten hebben op sociaal-economische evenwichten, zijn er twee uitwerkingsmogelijkheden te geven. Ofwel de samenleving beoordeelt ze als legitiem of zelfs nuttig voor de economie, en in dat geval verschaft de staat hen een rechtsgrond, verzekert de betrouwbaarheid van de transacties en heft daarop belasting. Ofwel de samenleving beoordeelt hen als niet-legitiem of zelfs als simpele gokhandelingen tussen speculanten zonder positief effect op de reële economie, en zij besluit om haar rechtbanken niet lastig te vallen met eventuele conflicten tussen speculanten.

Voor de rechter zouden alleen die financiële transacties in behandeling genomen dienen te worden, die geregistreerd staan op een consolidated tape, toegankelijk zijn voor de regulerende toezichthouder en die in aanmerking komen voor behandeling in een clearing house of waarbij één van beide partijen tot doel heeft het afdekken van risico’s.

De titelhouder van stukken wil voor de rechter kunnen verschijnen indien hij of zij door zijn of haar intermediair, of door de verkoper, of door iemand in de gedaante van onrechtmatige titelhouder benadeeld is. Als de rechtbanken de rug rechthouden, zou het volumen van niet-legitieme transacties moeten leeglopen.

De rechtbanken worden gefinancierd door de belastingbetalers. Waarom zouden deze moeten betalen om er voor te zorgen dat niet-legitieme transacties die de reële economie verzwakken, zich voorspoedig ontplooien?

En kom nu niet aanzetten met het verhaal dat deze gokpraktijken extra liquiditeit inbrengen. De derivaten markten maken in het overgrote leeuwendeel van de gevallen gokpraktijken mogelijk, en dienen niet ter afdekking van risico’s bij actores in de economie of in de financiële wereld. Zij doen het aantal kopers en verkopers toenemen. Maar ongelukkigerwijs, in het geval van een crisis, dus op het enige moment waarop extra liquiditeit absoluut nuttig zou zijn, juist dan bewerkstelligen deze gokpraktijken het tegenovergestelde: zij doen de markten opdrogen. En terwijl wanhopig naar kopers gezocht wordt, verkopen de gokkers, meestal verstikt in hun schulden, massaal hun stukken.

Kom nu evenmin aanzetten met het verhaal dat conflicten tussen gokkkers nog nimmer buiten de rechtbanken geplaatst zijn. Het Franse burgerlijk wetboek, de Code Civil van 1804, noemt specifiek “de uitzondering van het spelen” (l’exception du jeu) die er toe leidt dat “de wet geen enkele interventie toestaat voor het geval van schulden die uit spelen voortkomen of voor de betaling van een gokhandeling” (la loi n’accorde aucune action pour une dette de jeu ou pour le paiement d’un pari). In het Verenigd Koninkrijk verklaarde de Gaming Act uit 1845, van kracht tot in 2005, overeenkomsten tussen gokkers tot overeenkomsten zonder rechtskracht, en, dientengevolge, tot overeenkomsten zonder mogelijkheid tot behandeling door een rechtbank.

Wij, deskundigen in de sector financiële diensten, geven geen goedkeuring aan de impliciete steun die onze bestuurders verlenen aan een sector financiële diensten die het algemeen welzijn vernietigt. Wij eisen van onze vertegenwoordigers dat zij de praktijken verbieden van het casinokapitalisme, dat de evenwichten in onze samenlevingen verstoort en eisen voorts dat zij er voor zorgdragen dat onze gerechtshoven niet meer tot behandeling overgaan van geschillen omtrent niet-legitieme gokpraktijken.

* Onderwijst Financiering en Ethiek aan het IAE te Grenoble, en bezet de leerstoel “Manager responsable” aan de Universiteit van Grenoble.

** Hoogleraar Financiering aan de Universiteit van Zürich. Blog: responsablefinance.ch

*** Bezet de leerstoel “Stewardship of Finance” aan de Vrije Universiteit Brussel, columnist in “Le Monde” (Parijs), in de sectie Economie, Blog: www.pauljorion.com/